Dit artikel kwam tot stand met de medewerking van dr. Ester Siemerink, internist-oncoloog bij Ziekenhuis Groep Twente en is mede gebaseerd op een online enquête door BVN onder patiënten.

Chemotherapie is een systemische behandeling die je voor of na een operatie kunt krijgen om de kans op genezing van borstkanker te vergroten. In 2019 kreeg 34 procent van de mensen die voor borstkanker werden behandeld chemotherapie¹. Systemisch betekent dat de medicijnen werken door het hele lichaam. De werkzame middelen doden cellen of remmen de celdeling. Ze maken geen onderscheid tussen kwaadaardige en gezonde cellen. Door de beschadiging van gezonde cellen kunnen bijwerkingen ontstaan. De variatie in het optreden en de heftigheid van de bijwerkingen is behoorlijk². Al zijn volgens artsen sommige klachten duidelijk aan bepaalde middelen te linken, zoals zenuwpijn (klachten van de zenuwbanen aan handen of voeten) die vooral optreedt bij taxanen. Hoe een behandeling met chemotherapie en de bijwerkingen ervaren wordt, verschilt ook enorm per individu.

Conditie en spierkracht

Bij zware chirurgische ingrepen bestaan al programma’s waarmee patiënten voor een operatie hun algemene conditie kunnen verbeteren. De ervaring leert namelijk: ‘Better in, better out’. Dat geldt ook bij chemotherapie. Hoe beter je uithoudingsvermogen en spierkracht en hoe gezonder je gewicht bij aanvang en tijdens de behandeling, hoe beter je de chemotherapie zult doorstaan en hoe minder last van vermoeidheid je zult ervaren, op de korte en lange termijn. Het is bekend dat chemotherapie een negatief effect heeft op de spierkracht. Daarom is het advies om ook tijdens een kuur aan je conditie én spierkracht te blijven werken. Ook op de dagen dat je je slap en futloos voelt, hoe moeilijk het ook is. Doe wat je kunt: een korte wandeling of desnoods een rondje door de straat. Luister daarbij wel altijd naar je lichaam en stem de intensiteit af op je eigen mogelijkheden. Individuele begeleiding door een gespecialiseerde oncologische fysiotherapeut kan helpen. Let wel: niet alle beweegprogramma’s worden vergoed vanuit de basiszorgverzekering. Informeer vooraf bij de oncologisch fysiotherapeut of je zorgverzekering.

Gezonde voeding en smaak

Misselijkheid is een veelvoorkomende bijwerking van chemotherapie. Voorafgaand aan een chemokuur krijg je voorlichting over wat je zelf kunt doen om misselijkheid te beperken, zoals vaker per dag kleine beetjes eten zodat je maag nooit helemaal leeg raakt, voldoende drinken en andere tips. Sommige patiënten adviseren op basis van hun eigen ervaring gemberthee. Bovendien krijgen patiënten standaard medicatie tegen misselijkheid tijdens het toedienen van de chemotherapie en medicatie voor thuis. Behalve misselijkheid kan een verandering in de smaakbeleving een nare bijwerking van chemotherapie zijn. Zoek naar smaken die je nog wel proeft of lekker vindt. Zure smaken proeven mensen vaak het langst. Sommige mensen krijgen last van ontstekingen van het mondslijmvlies. Allemaal niet bevorderlijk voor de eetlust. Op Beleef je Smaak vind je praktische tips en recepten voor al deze situaties.

Op de website van Borstkankervereniging Nederland vind je meer informatie en ondersteuning over voeding en gewicht. Het advies van artsen is: eet gezond en streef naar een gezond gewicht! Een tip van ervaringsdeskundigen is om een aantal lekkere maaltijden vooruit te koken of om buren, vrienden en familie te vragen om voor je te koken op de dagen dat het echt niet lukt. Tenzij je extreem afvalt door de chemotherapie, hoef je overigens zeker niet extra veel te eten. Sommige vrouwen komen juist aan. Dan kan een gevolg zijn van de chemotherapie, maar ook van hormoontherapie. Kom je er zelf niet uit qua voeding en lukt het niet op een gezond gewicht te blijven of komen, dan kun je via het ziekenhuis hulp vragen van een gespecialiseerde diëtist. Overleg altijd met je behandelend arts als je jouw voedingspatroon voor of tijdens chemokuur wilt aanpassen.

‘Drie keer borstkanker, die vrouw kun je opvegen’, ik snap best dat mensen dit denken. Chemo, een operatie, bestraling en immunotherapie, deze laatste keer krijg ik het hele pakketje. Sommige mensen noemen het een rollercoaster, ik vind dat een gigantisch understatement. Een rollercoaster, zo’n mega achtbaan, is leuk. Daarvoor betaal je geld op de kermis. Ik vind dit meer een tsunami, iets wat op een afschuwelijke manier over je heen dondert. Al die ziekenhuisafspraken, behandelingen en de spanning of het aanslaat, het gáát maar door. Soms overspoelt het me, dan huil ik en recht vervolgens mijn rug weer. Ik ben geen vrouw die zich laat opvegen. Schouders eronder en ervoor gaan is meer mijn stijl. Het is een hels traject, maar ik sla me er wel doorheen. Ik zorg goed voor mezelf. Ik loop hard, doe aan yoga, eet gezond en zorg dat ik voldoende slaap. Dat houdt me in balans, precies wat ik nodig heb nu ik weer dat hele traject van behandeling door moet. In oktober krijg ik de laatste immunotherapie en dan is het klaar. Echt klaar, voor eens en altijd. Daar ga ik vanuit.

De eerste twee keren hing ik niet aan de grote klok dat ik borstkanker had. Ik zat middenin mijn televisiecarrière, ik wilde niet ‘die presentatrice met borstkanker’ zijn. Als publiek persoon gaat iedereen je daar over aanspreken, óók in de supermarkt als je anoniem boodschappen wilt doen. Ik zat daar totaal niet op te wachten. Deze keer is het anders. Het zal misschien toch niet voor niets zijn dat ik voor de derde keer borstkanker heb. Ik móet er iets mee. Ik werk aan een boek en heb een documentaire gemaakt; “K*t Kanker”. Ik wil hier over praten, vertellen dat je je hoofd nooit in het zand moet steken als je iets ziet of voelt aan je borst dat anders is dan anders. Of het nou een knobbeltje is, een plekje, steken en pijn zoals bij mij, trek aan de bel. Wees alert, je kunt beter een keer te vaak naar de huisarts gaan. Het kan je leven redden.’ 

Volg Chimène op Instagram! Hier komen ook de nieuwe afleveringen van haar documentaire “K*t Kanker” online. 

De documentaire van Chimène kun je bekijken via haar op haar YouTube-kanaal.

Je fietst door de stad en bent in gedachten verzonken. Wat ga je nou kopen voor de verjaardag van je zus? Een lekker luchtje, een mooi boek of toch maar lekker simpel een bioscoopbon? Op het moment dat je een kruising op wilt fietsen, komt er van links opeens een auto aan gescheurd. Hij rijdt zo hard, dat overduidelijk is dat de bestuurder niet van plan is om rekening te houden met de voorrangsregels. Zonder dat je erover na hoef te denken, worden er automatisch allerlei processen in je lichaam in gang gezet. Er is geen ruimte meer om na te denken over onbelangrijke dingen als een kadootje. Onbewust schakel je naar standje overleving. Je hart schiet in je keel en je trapt keihard op de rem. Met slappe benen kijk je de voortrazende auto trillend na. Dít is nou de functie van emoties. Ze maken deel uit van je biologische survivalkit. Ze helpen je, maar kunnen je ook in de weg zitten. Ook bij borstkanker komen al deze emoties voorbij.

Bij Borstkankervereniging Nederland horen we het vaak: ‘Borstkanker beheerst mijn leven, ik heb nergens anders aandacht meer voor’. Als er opeens zoiets groots in je leven is, iets wat je gezondheid bedreigt, worden automatisch alle instrumenten uit die survivalkit aangesproken. Bij iedereen ziet dat er anders uit; de ene borstkankerpatiënt deelt emoties met anderen, de ander houdt het liever voor zichzelf. De een gaat op zoek naar informatie over bijwerkingen van behandeling, de ander laat liever over zich heen komen. Sommige mensen maken meteen een afspraak met hun arts om het zich allemaal nog eens uit te laten leggen, anderen blijven verslagen op de bank zitten. Hoe je ook reageert, wat je ook voelt, het is allemaal begrijpelijk. Bij BVN snappen we dat. In de veertig jaar dat we bestaan, hebben we al veel verhalen gehoord. Wij vinden niks gek. Door al die ervaringen van verschillende patiënten, hebben we van alles bedacht en ontwikkeld om je te helpen. Of dat nou net voor of na de diagnose is, of al jaren later. Wij zijn er voor jou en de mensen om je heen.

Verwijsgids  

De Verwijsgids Kanker helpt je bij het vinden van ondersteunende behandeling en begeleiding bij kanker. Zoals een oedeemtherapeut, een haarwerk, hulp bij pijn of een psycholoog. Op elk moment na de diagnose. BVN is betrokken bij de samenstelling van de Verwijsgids Kanker van Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL). 

Wat we je nog willen meegeven

Ziekte maakt eenzaam. Als patiënt ben jij degene die de behandelingen moet ondergaan, zich ellendig voelt, ermee moet zien te leven. Iedereen doet dat op een eigen manier. Eerder maakten we daar een artikel over, dat lees je hier.

Je hoeft het niet allemaal alleen te doen. Hulp vragen mag. Aan je arts, verpleegkundige, de mensen om je heen en zeker ook aan ons. Wij zijn er.

Elk jaar krijgen 3500 mensen de diagnose uitgezaaide borstkanker. Dan is genezing in principe niet meer mogelijk met de hedendaagse geneesmiddelen en behandelingen. Bij uitgezaaide borstkanker is de behandeling gericht op het terugdringen of tot staan brengen van de ziekte om langer te kunnen leven. Daarnaast worden klachten aangepakt die samenhangen met de ziekte zelf of met de behandeling ervan. Door nieuwe behandelingen kan deze fase jaren duren. Maar vroeg of laat komt er een moment dat de ziekte zich niet langer laat remmen. Dan is de behandeling gericht op het verminderen van symptomen van de ziekte en meestal verwijst de arts in het ziekenhuis dan naar je huisarts. Als daarna de stervensfase aanbreekt dan gaat het om zo comfortabel mogelijk tot het einde te komen. Denk daarbij aan het verminderen van benauwdheid, misselijkheid of jeuk.

“Toen corona uitbrak was er veel hectiek, vooral in de ziekenhuizen die door de coronazorg capaciteitsgebrek kregen”, vertelt prof. dr. Marie-Jeanne Vrancken Peeters, borstkankerchirurg in het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis en voorzitter van de gezamenlijke Nederlandse borstkankerspecialisten in het Nationaal Borstkanker Overleg Nederland (NABON). “We overlegden toen snel, onder meer via een grote appgroep met alle oncologiechirurgen en Borstkankervereniging Nederland (BVN), en schreven in samenspraak een ‘Handreiking Borstkankerzorg in coronatijd’, waarin we afspraken beschreven om de borstkankerzorg in Nederland gedurende de coronacrisis zo goed mogelijk te laten plaatsvinden.”

Soms werd er gestart met hormonale therapie om een operatie te kunnen uitstellen; preventieve operaties werden ook tijdelijk uitgesteld. Het aantal bestralingen werd teruggebracht. Spreekuren verliepen telefonisch en later ook via beeldbellen. Wie naar het ziekenhuis ging, moest veelal alleen naar de poli. En bezoek aan opgenomen dierbaren was meestal niet toegestaan.

Uitgestelde operaties

“Gelukkig hoefden we niet massaal operaties uit te stellen,” aldus Marie-Jeanne. “Veel konden er gewoon doorgaan. Zeker bij progressieve borstkanker. Maar we moesten wel een rangschikking maken. Minder spoedeisende operaties moesten we uitstellen om ruimte te maken voor de algehele drukte door COVID in de ziekenhuizen.”

Eerst hormoontherapie

“Bij een beperkte groep vrouwen met een kleine hormoongevoelige tumor werd gestart met hormoontherapie. Die aanpak is niet nieuw, maar werd nu wat meer toegepast om de operatie nog even te kunnen uitstellen.” Zodra de operatiecapaciteit weer op volle sterkte was, werd deze hormoontherapie vooraf niet meer gegeven bij vrouwen die dat in principe niet nodig hebben.

Vraag altijd uitleg

“Daarbij is goede voorlichting essentieel”, zegt Cristina Guerrero Paez, directeur van BVN. “Wanneer je weet dat je een tumor hebt, wil je die liefst zo snel mogelijk kwijt. Krijg je eerst een middel in plaats van een operatie, dan kan dat verwarring geven. Wij adviseren daarom: heb je twijfels over een aanpak of begrijp je het niet goed. Vraag altijd om uitleg en eventueel extra bedenktijd. Hier pleiten we altijd voor, maar door COVID is bevestigd hoe belangrijk dat is.”

Aanwijzingen dat er een BRCA-mutatie in de familie zit

• Borstkanker onder de 40 jaar, bij jezelf of een eerstegraads familielid (ouders, broers, zussen en kinderen).
• Borstkanker in beide borsten (waarbij in 1 borst onder de 50 jaar), bij jezelf of een eerstegraads familielid.
• Borstkanker met meerdere tumoren in één borst (waarvan 1 tumor onder de 50 jaar), bij jezelf of een eerstegraads familielid.
• Borstkanker als je een man bent of een eerstegraads mannelijk familielid hebt met borstkanker.
• Borstkanker onder de 50 jaar en prostaatkanker onder de 60 jaar in dezelfde tak van de familie.
• Bij een vrouw onder de 60 jaar met een triple negatieve tumor.
• Twee of meer eerstegraads familieleden met borstkanker, onder de 50 jaar vastgesteld.
• Drie of meer eerste- en tweedegraads familieleden met borstkanker, waarvan ten minste één tumor onder de 50 jaar is vastgesteld.
• Eierstok-/eileiderkanker bij een vrouw met borstkanker.
• Borstkanker en familielid met eierstokkanker.
• Prostaatkanker en familielid met eierstokkanker.
• Prostaatkanker en familielid met alvleesklierkanker.
• Prostaatkanker en Joodse afkomst.

Eén van deze criteria is voldoende voor een verwijzing naar een klinisch geneticus en DNA-onderzoek om te kijken of er inderdaad sprake is van een BRCA-mutatie. Dat kun dus ook als je zelf geen kanker hebt. Maak hiervoor eerst een afspraak met de huisarts. Als er nog geen mutatie bekend is in de familie en degene met kanker nog leeft, wordt eerst bij deze persoon DNA-onderzoek gedaan.