Nummer 35
Februari 2024
'Ik heb bewust stilgehouden dat ik ziek was' - Isa Hoes
Onder meer in deze editie
  • Nog dichterbij elkaar
  • Zeldzame borstkankersoorten
  • Op zoek naar de perfecte prothese of bh
  • Immuuntherapie uitgelegd

Inhoudsopgave

Voorwoord
Laat de zon schijnen
Na een natte en stormachtige winter hoop ik dat de zon gauw weer gaat schijnen nu het voorjaar aanbreekt. Letterlijk, zodat we ons allemaal kunnen warmen aan de stralen. Maar vooral ook in de levens van borstkankerpatiënten, ex-patiënten en hun naasten. Wij zijn er voor jullie en laten onze stem horen waar dat nodig is.  
Nog dichterbij elkaar
Zeldzame borstkankersoorten
Op zoek naar de perfecte prothese of bh
‘Ik heb bewust stilgehouden dat ik ziek was’
Immuuntherapie uitgelegd
Seksualiteit: de olifant in de spreek-, huis- en slaapkamer
Voorwoord

Laat de zon schijnen

Na een natte en stormachtige winter hoop ik dat de zon gauw weer gaat schijnen nu het voorjaar aanbreekt. Letterlijk, zodat we ons allemaal kunnen warmen aan de stralen. Maar vooral ook in de levens van borstkankerpatiënten, ex-patiënten en hun naasten. Wij zijn er voor jullie en laten onze stem horen waar dat nodig is.  

Wij vinden het belangrijk dat jij de juiste informatie en goede zorg krijgt, we beantwoorden je vragen en willen je steunen en informeren. Dat doen we onder andere met ons nieuwe portal, mijn B-traject. Op dit platform kun jij informatie opzoeken over jouw borstkankertraject en PROMS-vragenlijsten invullen, waarmee we je stap voor stap begeleiden bij elk onderdeel van jouw behandeling. De vragenlijsten gaan over jouw ervaringen en helpen om het gesprek met je zorgverlener te voeren. 

Ook met deze editie van Blad B hopen we je te inspireren en informeren. Zo kun je lezen wat de impact van borstkanker is op de band tussen Jolanda en haar ouders. We leggen helder uit wat actieve immuuntherapie is en wie daarvoor in aanmerking komt. Drie deskundigen geven in een notendop uitleg over zeldzame soorten borstkanker. Met een openhartig artikel over intimiteit en borstkanker hopen we een taboe te doorbreken.  

Actrice en schrijfster Isa Hoes vertelt hoe het schrijven van haar boek Over Leven niet alleen haar heeft geholpen bij het verwerken van haar ervaring met borstkanker, maar ook vele lotgenoten. En als laatste geven we een beknopt overzicht van protheses en bh’s, omdat we weten dat dit een zoektocht kan zijn voor wie te maken krijgt met deze ziekte.  

Laat je inspireren, verrassen en uitdagen met al deze verhalen. Ik wens je een zonnig voorjaar en een heerlijke zomer toe.  

Cristina Guerrero Paez (directeur)  

Nog dichterbij elkaar

Jolanda Feelders (46) had altijd al goed contact met haar moeder Annie (75), maar sinds ze in oktober vorig jaar de diagnose borstkanker kreeg is hun band verdiept. We hebben elkaar stevig vastgepakt en toen kwamen de tranen.  

Jolanda: ‘Ik was met mijn ouders op vakantie en in het huisje hing de spiegel een stuk lager dan in mijn eigen badkamer. Daardoor zag ik ineens dat de vorm van mijn linker- en rechterborst niet gelijk was. Toen ik thuiskwam, ben ik meteen naar de huisarts gegaan. Die stuurde me door voor een mammografie. Gespannen was ik daar niet over. Ik had eerder cystes in mijn borst gehad en dacht dat die terug waren, maar een uur later zat ik op de mammapoli.’ 

Annie: ‘Ik zou niets liever willen dan dit van haar overnemen. Dat kan niet, maar wat ik wel kon doen was er zoveel mogelijk voor haar zijn. Omdat ze geen partner heeft, is ze afhankelijk van de mensen om haar heen.’ 

J: ‘Mijn moeder had nog gevraagd of ik wilde dat ze meeging naar de mammografie, maar omdat ik me geen zorgen maakte, vond ik dat niet nodig. Alle gesprekken daarna is ze wel mee geweest, samen met mijn vader.’  

A: ‘Samen hoor je meer dan in je eentje, zeg ik altijd. In eerste instantie zag het er goed uit. De artsen dachten aan een tumor van 1,4 centimeter, maar dat viel tijdens de operatie tegen. De tumor bleek 3,6 centimeter. Jolanda heeft een hormonale vorm van borstkanker.’ 

J: ‘Het werd dus het hele pretpakket met eerst een operatie en bestralingen. Die heb ik achter de rug, ik begin nu aan de chemokuren en de anti-hormonale therapie. Toen we dat hoorden, hebben mijn vader, moeder en ik elkaar op het plein voor het ziekenhuis stevig vastgepakt en kwamen de tranen. Dat vond ik heel mooi, het is belangrijk dat je emoties kunt tonen.’ 

A: ‘Ik probeer me voor Jolanda vaak groot te houden en dan slik ik mijn emoties weg, maar soms moet het er even uit. Dat geeft niks, we kunnen heerlijk samen huilen.’  

J: ‘Ik ben een beetje allergisch voor mensen die snel zeggen dat ‘het allemaal wel goedkomt’. Of die roepen dat mijn haar wel weer aangroeit als ik vertel dat ik bang ben voor het moment dat ik mijn haren ga verliezen. Goed bedoeld natuurlijk, maar je gaat dan wel voorbij aan mijn gevoel.’ 

Hulp accepteren

A: ‘Ik ben actief als vrijwilliger en ik ga elke week naar muziekles. Daar haal ik veel energie uit, maar ik laat alles uit mijn handen vallen als mijn dochter me nodig heeft. Toen Jolanda geopereerd werd, heb ik een dikke week bij haar gelogeerd zodat ik voor haar kon zorgen.’
J: ‘Ik heb echt moeten leren om hulp te accepteren, ik was zo gewend mijn eigen boontjes te doppen. Wat mij helpt, is als familie en naasten heel concreet hulp aanbieden. Dus niet: ‘zeg het maar als ik iets voor je kan doen’, maar zelf actief een voorstel doen. Voordat ik ziek werd, zag ik mijn ouders meestal eens in de twee maanden. Dat is niet heel vaak, maar we weten dat we altijd bij elkaar terecht kunnen als er iets is. Daar is dit natuurlijk een goed voorbeeld van.’ 

A: ‘We proberen ons niet op te dringen. Jolanda is een heel zelfstandige vrouw en dat respecteren we. Maar als ze belt en ze heeft onze hulp nodig, stappen we meteen in de auto.’ 

J: ‘Zo belde ik mijn ouders laatst toen het niet goed ging op mijn werk. Ik zat gewoon achter mijn computer toen ik ineens begon ik te huilen. Ik kon niet meer stoppen. Mijn collega’s zaten daar al een beetje op te wachten, want ik was al die tijd heel nuchter geweest over mijn ziekte. Daar voelde ik me goed bij, zo zit ik in elkaar, maar dat kan je niet altijd volhouden. Het was fijn dat mijn ouders me toen opvingen en met me meehuilden.’ 

Een spontaan appje

J: ‘Mijn moeder en ik hadden al wel een goede band, maar de borstkanker heeft ons echt dichterbij elkaar gebracht. Wat ik ook bijzonder vind, is dat de band met mijn vader sterker is geworden. ‘Ik geef je moeder wel even’, zei hij vaak als ik naar huis belde. Maar sinds ik ziek ben, stuurt hij me regelmatig uit zichzelf een appje. Dat hij meegaat naar de gesprekken in het ziekenhuis vind ik heel mooi.’ 

A: ‘Mijn man is niet zo’n prater, maar je kunt ook iemand steunen door er gewoon te zijn. Ik denk dat het sowieso makkelijker is om als vrouwen onder elkaar te praten over wat er met je lijf gebeurt en wat je allemaal te wachten staat.’ 

J: ‘Ik ben ervan overtuigd dat ik beter word, maar ik zie wel heel erg op tegen de bijwerkingen van de chemokuren en hormoontherapie, vooral voor de langere termijn. Je weet gewoon niet hoe je eruit gaat komen en wat het met je geheugen en concentratievermogen doet. Ik ben blij dat ik het met mijn moeder over die zorgen kan hebben.’  

Bijwerkingen

Welke bijwerkingen kun je verwachten? Dat hangt van veel zaken af. Onder andere van de behandeling die jij krijgt. Over de verschillende behandelingen en mogelijke bijwerkingen staat veel informatie op onze website.

Zeldzame borstkankersoorten

Sommige vormen van borstkanker komen minder dan 100 keer per jaar voor, dat heet officieel een zeldzame vorm van kanker. In dit artikel gaan we in op drie zeldzame vormen. Drie experts aan het woord over: ontstekingsborstkanker, Phyllodestumoren en borstkanker bij mannen. 

Het probleem bij zeldzame vormen van borstkanker is dat ze vaak moeilijk te herkennen zijn en dat er minder over bekend is. Gelukkig staat ook hier de wetenschap niet stil, ondanks dat er weinig gevallen zijn om te bestuderen. Hoopgevend is dat onderzoekers steeds meer internationaal gegevens delen en dat zij inmiddels tumoren kunnen kweken om onderzoek mee te doen. 

Ontstekingsborstkanker

Bij ontstekingsborstkanker, officieel inflammatoir carcinoom, doet de kanker zich voor als een ontsteking. ‘Een zwaar aanvoelende borst, rood verkleurd, vergroot of soms juist verkleind en putjes in de huid, zijn hierbij veelvoorkomende symptomen’, vertelt dr. Carolien Schröder, internist-oncoloog bij het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis. ‘Probleem is dat de klachten lijken op een ‘gewone’ ontsteking in de melkgangen. Dat zien we vaak bij zwangeren en vrouwen die borstvoeding geven. Maar het is toch een tumor die de klachten veroorzaakt. Bovendien is er geen knobbeltje aanwezig. Dat bemoeilijkt de diagnose. Er is ook geen specifieke test voor. Een mammografie, MRI-scan en zelfs een biopt (hapje uit het borstweefsel) geven afzonderlijk geen 100% duidelijkheid.’ 

Zeer zeldzaam

Ontstekingsborstkanker is uiterst zeldzaam: minder dan 1 op de 100 gevallen van borstkanker blijkt ontstekingsborstkanker. Het komt voor bij vrouwen van gemiddeld iets boven de 50. Schröder: ‘Vrouwen dus, die niet meer zwanger zijn of borstvoeding geven. Zien we bij hen dergelijke ‘zwangerschapsklachten’, dan is dat een alarmbel om aan borstkanker te denken. Een andere alarmbel gaat af als de antibiotica niet werkt, die een huisarts als eerste voorschrijft bij een vermoedelijke ontsteking. Volgt er een PET-scan, dan kijken we bovendien naar eventuele uitzaaiingen, omdat die bij ontstekingsborstkanker vaker voorkomen. De optelsom van klachten en uitslagen moet leiden tot de conclusie: inflammatoir carcinoom.’ 

Vergeleken met andere soorten borstkanker, geeft ontstekingsborstkanker slechtere vooruitzichten. Dat komt door de grotere kans op uitzaaiingen en de veelal latere ontdekking. Dat maakt deze vorm van borstkanker agressiever. Ontstekingsborstkanker blijkt ook iets vaker erfelijk. Carolien Schröder adviseert daarom altijd erfelijkheidsonderzoek te doen als je ontstekingsborstkanker hebt. 

Behandeling ontstekingsborstkanker

Bij ontstekingsborstkanker start de behandeling met chemotherapie. Daarna volgt een operatie. Helaas kan dat niet borstsparend, omdat de borst hier een bron voor verdere uitzaaiingen is. Ook ruime bestraling is daarna nodig, omdat we de huid niet kunnen vertrouwen. Mede door de ontsteking in de huid, kan de tumor verder uitzaaien. Hoe eerder de behandeling start, hoe beter. Hoopgevend is dat een groot deel van de vrouwen met ontstekingsborstkanker subtype HER2-positief heeft. Dat reageert goed op de behandeling met chemo– en doelgerichte therapie (zoals trastuzumab) vóór de operatie. Misschien volstaat bij deze groep in de toekomst wel een borstsparende operatie. Onderzoek moet dat nog uitwijzen. Gelukkig is er veel onderzoek naar ontstekingsborstkanker, vooral in België, Frankrijk en Amerika. In Nederland hebben we expertise gebundeld in centra als het Antoni van Leeuwenhoek en het UMCG in Groningen. Door onderzoeksgegevens internationaal te bundelen, hopen we steeds meer te weten te komen. 

Phyllodestumoren

Nog zo’n bijzondere borsttumor is Phyllodes. Die komt in minder dan 1 op de 100 gevallen voor, en is maar in 10 tot 20 procent van de gevallen kanker. Phyllodes is het Griekse woord voor bladvormig. Zo ziet de tumor eruit. Helaas is de vorm alleen niet voldoende om deze soort direct te herkennen. Ook Phyllodestumoren zijn moeilijk aantoonbaar. Wat is dit eigenlijk voor borsttumor?  

‘Phyllodestumoren zitten in het bindweefsel van de borst’, vertelt Frederieke van Duijnhoven, chirurg bij het Antoni van Leeuwenhoek. ‘Bindweefsel zit in de borst tussen het klierweefsel, daar zitten Phyllodestumoren in plaats van in de melkgangen of de borstklieren.’ 

‘Op het eerste gezicht ziet een Phyllodestumor eruit als een fibro-adenoom, dat is een andere goedaardige zwelling van het bindweefsel die veel voorkomt. Ook met een mammografie, echo en zelfs een biopt, is het moeilijk te herkennen. Doordat de patholoog nauwkeurig kijkt naar het stukje weggenomen weefsel, kan die zien dat het geen fibro-adenoom is. Gecombineerd met de plek in het bindweefsel plus de grillige vorm duidt dat waarschijnlijk op een Phyllodestumor. Zeker weten we het pas als we de hele tumor verwijderen en onderzoeken.’ 

Drie vormen Phyllodes

Phyllodestumoren worden vooral gevonden bij vrouwen van in de veertig. Er blijken drie vormen te bestaan. Van Duijnhoven: ‘Je hebt een goedaardige vorm van Phyllodes, een kwaadaardige en iets ertussenin, die noemen we borderline. In alle drie de gevallen volgt een operatie, waarbij we de tumor met schone snijranden verwijderen. Dat is met name bij kwaadaardige en borderline tumoren belangrijk, want Phyllodestumoren hebben de neiging vaker terug te keren. De vooruitzichten verschillen per type. Gaat het om een goedaardige tumor, dan is de overlevingskans 100%, omdat die niet uitzaait. Meestal hoef je na operatie ook niet op controle.’  

Kwaadaardig en uitgezaaid zeer zeldzaam

Kwaadaardige Phyllodestumoren zijn zorgelijk en dan pas als die ook uitzaaien. Dat gebeurt bij 10 tot 25 procent van de gevallen. Daarom is hier ook vaak bestraling nodig na de operatie. Borderline zit daar tussenin en is net als de goedaardige variant goed te behandelen. 

Van Duijnhoven: ‘In Nederland zijn er per jaar maar 200 gevallen van Phyllodes. Daarvan zijn maximaal 40 gevallen kwaadaardig en daarvan zaaien er hooguit 4 tot 8 uit. Het komt gelukkig heel weinig voor. Of het erfelijk is, weten we nog niet. Daar wordt vooral in Amerika nog volop onderzoek naar gedaan.’ 

Nederlands onderzoek hoopgevend

Ook in Nederland wordt er onderzoek gedaan naar Phyllodestumoren. Van Duijnhoven: ‘Er wordt steeds meer bekend. Zo kunnen we al jaren borstsparend opereren bij Phyllodes, terwijl vroeger verwijdering van de hele borst de norm was. We ontdekten bovendien dat het verantwoord is om minder gezond weefsel mee weg te nemen.’ 

Goede vooruitzichten

‘Vrouwen die te horen krijgen dat ze een Phyllodestumor hebben, zijn vaak ongerust. Het is natuurlijk niet fijn als je hoort dat je een zeldzame borsttumor hebt. Maar bij de goedaardige en borderline Phyllodes zijn de vooruitzichten hartstikke goed. Ook al is er bij borderline meer onzekerheid en moet je gecontroleerd worden. Maar juist door die controle zijn we er snel bij, mocht het weer terugkeren. Alleen bij de kwaadaardige vorm met uitzaaiingen zijn de behandelmogelijkheden beperkt. Gelukkig komt die bijna niet voor’, zegt Van Duijnhoven. In 2024 komt er een nieuwe richtlijn met aanbevelingen, gericht op het verbeteren van de behandeling en kwaliteit van zorg bij Phyllodestumoren.  

Borstkanker bij mannen

Borstkanker bij mannen? Jazeker, ook dat komt voor. Ook al is het maar zo’n 130 tot 160 keer per jaar in Nederland. ‘Biologisch zijn mannenborsten gelijk aan vrouwenborsten. Door de andere hormoonhuishouding van mannen zijn ze alleen minder ontwikkeld. Maar ze hebben net zo goed melkgangen, klieren en bindweefsel: plaatsen waar kanker zich kan voordoen’, legt Paul van Diest uit, hij is hoofd afdeling pathologie bij het UMC Utrecht. 

Vaak gemist

Bij gebrek aan volume in de borsten, zou je verwachten dat mannen een knobbeltje of een verandering in de borst eerder opmerken. Toch is dat niet zo. Hoe komt dat?
Van Diest: ‘Heel eenvoudig, als man denk je daar niet aan. Mannen zijn zich er meestal totaal niet van bewust dat ook zij borstkanker kunnen krijgen. Dus ze lopen er over het algemeen te lang mee rond. En dat beïnvloedt natuurlijk de vooruitzichten. Want ook hier geldt, hoe eerder we erbij zijn, hoe beter.’ 

'Biologisch zijn mannenborsten gelijk aan vrouwenborsten. Door de andere hormoonhuishouding van mannen zijn ze alleen minder ontwikkeld.'
Paul van Diest
Hoofd afdeling pathologie bij het UMC Utrecht

Meestal in de melkgangen

Mannen met borstkanker krijgen die meestal in de melkgangen. ‘Dat noemen we het ductaal carcinoom, en bij mannen is dat meestal NST, het niet-speciaal type. Bij vrouwen zien we meer variatie in speciale typen. Dus bij mannen zien we nog vaker het hormoongevoelige ductale type dan bij vrouwen.’ Ook de vooruitzichten zijn bij mannen vrijwel gelijk aan die bij vrouwen. ‘Alleen’, zegt Van Diest hierover, ‘de latere ontdekking maakt die vooruitzichten weer wat slechter, omdat de kans op uitzaaiing dan groter is.’ 

Nog geen mannelijke behandeling

De behandeling van borstkanker bij mannen lijkt ook erg op die bij vrouwen. En daar is op het eerste gezicht veel voor te zeggen, vindt Van Diest: ‘De chirurgie is niet heel anders. Als je kijkt naar de tumor, dan hoeft ook de chemotherapie en bestraling niet anders. Maar we weten er nog te weinig van, omdat borstkanker bij mannen zo weinig voorkomt. De hormoonhuishouding van mannen is natuurlijk wel anders. Terwijl de hormoongevoelige borstkanker nog vaker voorkomt bij mannen (95%) dan bij vrouwen (80%). Dus bij de hormoonbehandeling kun je wel wat verschillen verwachten. We weten daar nog niet zo veel van. De behandeling levert ook wel pijnlijke situaties op. Dan krijgt een man na afloop van een bezoek de standaard folders mee, met informatie over bijvoorbeeld het effect van chemotherapie op de menstruatie. Gecentraliseerde zorg met een speciale mannenpoli zou volgens mij beter zijn.’ 

Ondanks de vele overeenkomsten zijn er dus ook verschillen bij mannelijke borstkanker. Volgens Van Diest moet daar meer aandacht voor zijn. In het UMC Utrecht proberen wij daarom met onderzoek behandelingen te ontwikkelen voor de mannelijke vorm van borstkanker. Dat is uiteraard moeilijk als een ziekte zo weinig voorkomt. Een oplossing daarvoor is onderzoek met organoïden. Dat is een technologie waarbij we stamcellen uit de tumor van een patiënt kweken om daar onderzoek op te doen. We proberen nu uit heel Nederland materiaal te verzamelen om intensief onderzoek te doen naar de mannelijke variant van borstkanker. Ook wisselen we internationaal veel kennis uit. Toch hebben we nog een lange weg te gaan. Maar dan kan het uiteindelijk leiden tot specifieke behandelingen voor mannen. 

Op zoek naar de perfecte prothese of bh

Na een borstamputatie, borstsparende operatie of borstreconstructie, of na een serie bestralingen voelt alles rond je borsten anders. Gevoeliger. Pijnlijk. Ongelijk. Waar vind je dan een prothese of bh die lekker zit? In het ziekenhuis kunnen ze je adviseren, maar je kunt natuurlijk ook zelf op zoek gaan. In dit artikel tippen we zeven merken en winkels, waarmee we je een stukje op weg helpen in je zoektocht naar de perfecte prothese of bh.

Alternatieve prothese

ProudBreast verkoopt protheses van luchtdoorlatend katoen met een schuimvulling. Deze Qup  – ‘een bhaccessoire als alternatief voor een prothese’ – behoudt daardoor altijd de vorm van een borst, is wasbaar en neemt vocht op. Als je houdt van net iets meer gewicht, kun je de Qup laten verzwaren met glaspareltjes.  

Je kunt de Qups online bestellen. Daarnaast heeft ProudBreast door het hele land verkoop- en paspunten, waaronder veel Liverawinkels. Je kunt de Qups dragen in een standaard prothese bh, ze vastnaaien in een reguliere bh of vastzetten met fashion tape. Op verzoek wordt een naaisetje bij je bestelling meegeleverd en de fashion tape kun je aanschaffen via de website. Daar vind je ook instructies voor het naaien en tapen van de Qup.  

De Qups worden niet vergoed vanuit je basisverzekering, omdat ze geen medisch doel hebben, maar vooral gericht zijn op kwaliteit van leven. 

Bh tegen lymfoedeem

Veel vrouwen krijgen na hun behandeling tegen borstkanker last van lymfoedeem, een ophoping van lymfevocht die zorgt voor zwellingen, pijn, vermoeidheid en infecties. Het overkwam ook Anita Schimmel, die vervolgens een bh ontwikkelde speciaal voor vrouwen met borstoedeem: de Bratelle 

De gebreide bh bestaat uit viscose en elastan, heeft voorgevormde cups en is vrij van beugels, naden en stiksels. Hij heeft een ribbelstructuur, waardoor je borsten en lymfeklieren bij het dragen van de bh gemasseerd worden. Daardoor wordt vocht afgedreven en kunnen klachten verminderen.  

Je kunt de Bratelle op afspraak passen in de winkel in Leusden, maar online bestellen kan ook. Je hebt keuze uit de gewone bh of de prothese-bh. In die laatste worden pockets genaaid voor je prothese. De bh wordt niet standaard vergoed door de verzekeraar, maar soms hebben vrouwen er zoveel profijt van, dat ze via hun verzekering een tegemoetkoming voor elkaar krijgen voor een deel van de kosten.

Op maat gemaakte prothese

De EVE borstprothese is een siliconenprothese die je helemaal op maat kunt laten maken. Via een 3D-scanner wordt je borstoppervlak opgemeten, zodat je prothese een exacte kopie is van je andere borst en aan de binnenkant goed aansluit op je litteken. Bij een dubbele prothese worden je lichaamsmaten opgemeten, waarna – in overleg – wordt bepaald wat de juiste maat is voor je prothese. 

De protheses zijn gevuld met lucht en gemaakt van zacht materiaal. Je kunt de prothese direct op je huid plaatsen en dragen in een reguliere bh. De prothese blijft goed op z’n plek zitten, maar als je wilt, kun je hechtmiddel of huidlijm gebruiken. 

Voor het uiterlijk van je prothese kun je kiezen uit veertien verschillende huidskleuren, en daarnaast voor tepelkleuring. Voor het aanmeten van de prothese kun je terecht bij verschillende mammacare-specialisten op locaties door het hele land. Zij regelen ook de vergoeding vanuit de zorgverzekeraar, want de EVE protheses worden in de meeste gevallen helemaal vergoed. 

Pads van wol

Plastisch chirurg Jian Farhadi ontwikkelde breast surgery pads van merinowol, die je direct op je huid kunt plaatsen. De pads zijn in eerste instantie bedoeld om te dragen vlak na een borstreconstructie of -amputatie. Uit onderzoek van Jian Farhadi blijkt namelijk dat de warmte van de wol zorgt voor een goede doorbloeding en een sneller genezingsproces.

Veel vrouwen gebruiken de pads ook lang na de operatie nog, omdat het comfortabel en warm aanvoelt op hun gevoelige borsten. Heb je een uitwendige prothese van siliconen die onnatuurlijk of ongemakkelijk aanvoelt? Dan kun je de pads tussen de prothese en je huid plaatsen, voor een zachter, warmer gevoel. 

Je draagt de pads – die je online kunt kopen in verschillende maten – in je bh, direct op je huid. Omdat wol zelfreinigend is, hoef je de pads maar zelden te wassen. Je kunt ze af en toe luchten in een vochtige omgeving.

Prothese van siliconen

KMI Mammacare in Nieuwegein is een speciaalzaak, waar vrouwen met borstkanker terecht kunnen voor het aanmeten van een borstprothese. De borstprotheses – verschillende merken, modellen en vormen – zijn gemaakt van siliconen en worden standaard vergoed door de basisverzekering. Je hoeft zelfs geen geld voor te schieten, want KMI declareert de kosten rechtstreeks bij je zorgverzekeraar.  

Naast protheses vind je in de winkel – tegenover het Antonius Ziekenhuis – ook lingerie en badkleding die geschikt is voor het dragen van een borstprothese. Bij KMI kun je zonder afspraak binnenlopen, van alles uitproberen en al je vragen stellen. Is Nieuwegein te ver? Dan kun je ook een bestelling plaatsen in de webwinkel.  

En heb je last van oedeem, verkleefde littekens, acne of andere huidproblemen? Dan kun je in de winkel ook terecht bij een huidtherapeut. 

Ondersteunende en sexy bh

Afgelopen jaar ontwierp Carmel Drabbe een ‘sexy en comfortabele’ bh: de Abraso. Zelf kreeg Carmel vijftien jaar geleden borstkanker en na meerdere operaties moest ze verder door het leven met ongelijke borsten. Ze kon in die tijd geen bh vinden die lekker zat en waar ze zich tegelijk ook mooi in voelde. Dus maakte ze er zelf een.  

Belangrijk voor haar was dat de bh niet duwt en wrijft op ongewenste plekken. Daarom koos ze voor een langere bh, zonder beugels en met voorgevormde cups. De bh is gemaakt van kant en heeft brede schouderbanden voor extra ondersteuning. Je kunt de Abraso, die niet wordt vergoed door je verzekering, online bestellen. Bij elke bh ontvang je twee zakjes waarin je je prothese kunt plaatsen. De sluiting van de bh zit aan de voorkant, waardoor je deze ook vlak na een operatie – als je je armen nog niet kunt heffen of vrij mag bewegen – makkelijk kunt sluiten. 

Prothese voor zelfvertrouwen

Bij Haar-& Huidinstituut Westland kun je terecht voor het aanmeten van een siliconen borstprothese. Dit beautycentrum in Poeldijk (ten zuiden van Den Haag) wil vrouwen helpen om zich na een borstoperatie, weer vol zelfvertrouwen te kunnen bewegen. In hun salon kun je ook terecht voor haarprotheses en huidbehandelingen.  

Het beautycentrum werkt op afspraak, zodat ze je de aandacht, tijd en privacy kunnen geven die jij nodig hebt. Ze hebben verschillende merken en modellen borstprotheses op voorraad, die allemaal worden vergoed door je zorgverzekering. Hoe dat loopt, hangt af van je verzekeraar: soms kan het instituut de kosten direct declareren  bij de verzekeraar, soms moet je een bedrag voorschieten.  

Naast protheses verkopen ze ook medische badkleding en lingerie. En wanneer het nodig is, kunnen ze ter plekke aanpassingen doen aan je lingerie.  

Meer informatie over protheses en bh’s 

Deze voorbeelden zijn slechts een greep uit wat er is. Meer informatie vind je onder andere in de Verwijsgids Kanker en op onze website. Wil je weten bij welke winkels je protheses kunt kopen en zeker zijn van een goede kwaliteit? Kijk dan hier. Bij de meeste winkels zullen ze ook protheses van bekende fabrikanten (bijvoorbeeld Anita, Amoena) hebben.  

‘Ik heb bewust stilgehouden dat ik ziek was’

Wanneer actrice en schrijfster Isa Hoes (56) in 2021 de diagnose borstkanker krijgt, komt ze direct terecht in een wervelwind van onderzoeken, behandelingen, frustratie en hoop. En tegelijkertijd vraagt ze zichzelf in stilte af of haar kinderen opnieuw een ouder verliezen. In haar boek Over Leven beschrijft ze dit hele proces. Nuchter, eerlijk, liefdevol en rauw.  

Die diagnose zette mijn hele leven op z’n kop. Dat ik meteen van de ene naar de andere afspraak in het ziekenhuis ging, vond ik heftig maar ook overzichtelijk. Ik werd geleefd door mijn behandelschema. Maar de confrontatie met mijn eigen sterfelijkheid zorgde er ook voor dat ik kritisch naar mijn leven keek: ben ik eigenlijk wel blij met wat ik allemaal doe? Ineens durfde ik keuzes te maken die ik voorheen voor me uit schoof, zowel zakelijk als privé. Ik stopte met sommige opdrachten en nam me voor meer te gaan acteren, als dit hele ziekenhuistraject voorbij was. En ik voelde aan alles dat het huis waar mijn dochter Vlinder en ik toen woonden, niet de juiste plek was. Dus vertrokken we halsoverkop en leefden een tijd vanuit hotels voor we een eigen nieuwe vaste plek konden betrekken.  

Angst

Ik heb bewust stilgehouden dat ik ziek was, ik had genoeg aan mijn hoofd en wilde gewoon patiënt kunnen zijn, net zoals mensen die niet bekend zijn. In het Antoni van Leeuwenhoek ben ik vast wel eens herkend, door medepatiënten of hun naasten. Ik heb me nooit verstopt, maar ben wel dankbaar dat ik dit proces kon doormaken zonder mediacircus eromheen. Natuurlijk wisten de mensen die dichtbij me staan wat er aan de hand was. Mijn kinderen vertellen dat ik borstkanker had, vond ik het heftigst. Merlijn was destijds 23 en zei: Hier ben ik al elf jaar bang voor”. Sinds hun vader Antonie (Kamerling, red) in 2010 is overleden, ben ik alleenstaande moeder. Merlijn gaf woorden aan mijn grootste angst: dat hij en Vlinder (toen 15) opnieuw een ouder zouden moeten verliezen.  

Energie

Maar ik liet me niet leiden door die angst en bleef optimistisch. Al viel dat heus niet altijd mee als ik me ziek voelde na een operatie of intens moe in de periode dat ik dagelijks werd bestraald. Zo moe dat zelf naar het ziekenhuis fietsen niet meer ging. Merlijn kwam me dan in alle vroegte halen om me achterop zijn scooter te nemen en te brengen. Met mijn armen om zijn middel reden we door de stad. Vlinder zorgde voor me als dat nodig was, maar leefde gelukkig ook gewoon het leven van een pubermeisje. Gaandeweg hoorden natuurlijk meer mensen over mijn ziekte, zo gaat dat. Soms vroegen ze me – goedbedoeld – of ik hen op de hoogte wilde houden. “Ik heb liever dat je zelf belt”, zei ik dan, “want ik heb niet de energie om iedereen op de hoogte te houden”. 

Boek

Inmiddels zijn we bijna drie jaar verder en heb ik alles wat ik heb meegemaakt opgeschreven in mijn boek Over Leven. Het gaat over mijn ervaring met borstkanker, de onderzoeken en behandelingen, maar ook over mijn zoektocht naar manieren om goed voor mezelf te zorgen. In zekere zin is zo’n ziekte doormaken life changing en ontkwam ik er ook niet aan om mijn leven tot dan toe onder de loep te nemen. Ik blik dus ook terug op mijn jeugd, het leven met Antonie en het verlangen naar een nieuwe partner, op vriendschappen en mijn carrière. Het schrijven van dit boek heeft zeker bijgedragen aan de verwerking van alles wat er is gebeurd. En dat geldt niet alleen voor mezelf. Ik krijg nog regelmatig berichten van vrouwen die schrijven dat ze hard moesten huilen toen ze het boek lazen, omdat ze zichzelf herkenden in mijn verhaal, het troost bood en ook weer bijdroeg aan hun eigen verwerking. Daar was ik tijdens het schrijven niet mee bezig, maar is het mooiste compliment dat ik kon krijgen.’  

Meer ervaringsverhalen lezen?  

BVN hoort veel verhalen van vrouwen en mannen met borstkanker. We plaatsen die verhalen op onze website, omdat we weten dat het patiënten kan helpen. Wil je ervaringsverhalen lezen? Ga naar onze website. 

Immuuntherapie uitgelegd

Wie de diagnose borstkanker krijgt, komt terecht in een wereld aan behandelingenzoals chemotherapie en radiotherapie. De laatste jaren wordt ook immuuntherapie gegeven. Hiermee bedoelen we ‘actieve immuuntherapie’ zoals pembrolizumab of nivolumab waarbij het afweersysteem van de patiënt behandeld wordt. Wat is dat precies en welke patiënten kunnen hier baat bij hebben?

Internist-oncoloog Marleen Kok van het Antoni van Leeuwenhoek (AVL) doet veel onderzoek naar immuuntherapie bij borstkanker. Ze is ook verbonden aan het Nederlands Kanker Instituut en leidde diverse studies. De laatste jaren ziet zij dat immuuntherapie een enorme vlucht heeft genomen, waarbij het gaat om actieve immuuntherapie zoals pembrolizumab of nivolumab. Er bestaat ook anti-HER2 therapie, een vorm van ‘passieve’ immuuntherapie, of beter gezegd doelgerichte therapie. Die is al vele jaren gangbaar, maar dan gericht tegen HER2 op de kankercellen. Ze vertelt: ‘Actieve immuuntherapie is nu, in combinatie met chemotherapie, de standaardbehandeling bij mensen met triple negatieve borstkanker met stadium 4 ziekte, dus als er uitzaaiingen zijn.’ Dat wil zeggen: dat is in Nederland zo. In het buitenland is immuuntherapie ook de standaardbehandeling bij stadium 2 (grote tumor met soms beperkte uitzaaiingen naar de lymfeklieren) en 3 (meerdere uitzaaiingen naar de lymfeklieren), maar in Nederland heeft het Zorginstituut deze behandeling vooralsnog afgewezen.  

Marleen Kok: ‘Als beroepsgroep zouden we aan deze groep wel graag immuuntherapie willen geven, met name voor de operatie. Vrouwen met triple negatieve borstkanker krijgen voorafgaand aan de operatie een zware chemokuur, waardoor 40 tot 50% bij de operatie ‘schoon’ is: onder de microscoop is geen enkele kankercel te vinden. Van deze groep is circa 95% na vijf jaar nog in leven. Als je naast die eerste chemo ook immuuntherapie geeft, is het percentage dat schoon is ongeveer 10% hoger. De hoop is dan ook dat immuuntherapie voor patiënten met stadium 2 of 3 ziekte in de toekomst alsnog beschikbaar komt. Mede omdat we vinden dat er nog meer onderzoek gedaan moet worden naar welke patiënt hierbij precies baat heeft. Onderzoek dat alleen maar kan plaatsvinden als we deze middelen tot onze beschikking hebben. Hopelijk worden binnenkort resultaten gepresenteerd dat toevoegen van immuuntherapie echt levens redt, dan bestaat er een grote kans dat Nederlandse patiënten met stadium 2 of 3 dit middel ook kunnen krijgen.’

Feiten en cijfers

In Nederland krijgen zo’n 2000 vrouwen per jaar de diagnose triple negatieve borstkanker, wat betekent dat de tumor niet groeit onder invloed van oestrogeen en progesteron en ook niet HER2-positief is. In stadium 1, 2 en 3 bestaat de behandeling uit chemotherapie, gevolgd door een operatie en bestraling. In stadium 4 is de borstkanker uitgezaaid naar andere organen en niet te genezen. Zo’n 85% van de patiënten in deze groep is eerder voor triple negatieve borstkanker behandeld, 15% zit bij diagnose al in stadium 4. Bij ongeveer de helft van de stadium 4-patiënten is sprake van PD-L1 (de rem die het afweersysteem tegenhoudt) op de tumor en zij komen in aanmerking voor immuuntherapie in combinatie met chemotherapie. Deze behandeling wordt via het infuus gegeven, om de drie of om de zes weken, voor een periode van één of twee jaar. De behandeling is gericht op verlenging van het leven en patiënten leven gemiddeld zeven maanden langer. Er is een kleine groep patiënten die vele jaren na, en dankzij, de immuuntherapie nog steeds in leven is terwijl de behandeling allang is gestopt.

Zo werkt immuuntherapie

Maar op dit moment komen in Nederland alleen patiënten in stadium 4 van triple negatieve borstkanker in aanmerking voor immuuntherapie. Marleen Kok: ‘Waarom immuuntherapie juist bij triple negatief werkt, weten we niet precies. Maar het heeft ermee te maken dat patiënten met deze vorm vaak al veel immuuncellen (tumor-infiltrerende lymfocyten, TIL) in de tumor hebben én dat in de kankercellen meer mutaties zitten, dus foutjes in het dna. Hoe minder een kankercel lijkt op een normale cel, hoe makkelijker het afweersysteem deze als ‘fout’ herkent.’

Hoe werkt immuuntherapie precies? Anders dan bij chemotherapie – dat snel delende cellen aanvalt, dus naast kanker ook bijvoorbeeld slijmvliezen of haargroei – pakt immuuntherapie niet de kankercellen zelf aan. De therapie versterkt het lichaamseigen immuunsysteem, waardoor dat zelf de kanker gaat aanvallen. Marleen Kok: ‘Het is eigenlijk gek dat we kanker krijgen, want ons immuunsysteem zou die cellen moeten herkennen en opruimen. Bij kanker gebeurt dat niet, omdat kankercellen te slim zijn, zich schuilhouden of een rem op het immuunsysteem zetten. Met immuuntherapie versterk je het afweersysteem, je traint het geheugen ervan én je haalt de rem eraf. Daardoor herkent het immuunsysteem kankercellen en is het sterk genoeg om die aan te vallen en op te ruimen.’

Om een misverstand uit de weg te helpen: kanker ontstaat niet doordat een afweersysteem verzwakt is. Marleen Kok: ‘Iedere kankerpatiënt heeft een probleem met het immuunsysteem, dat de kanker had moeten voorkomen. Maar dit is een heel specifiek probleem waar je als patiënt zelf niets aan kunt doen. Een zwak immuunsysteem, waardoor mensen vatbaar zijn voor bijvoorbeeld griep, zegt niets over de kans op kanker. Een sterk afweersysteem voorkomt kanker niet.’

Verlengen van leven

Het doel bij immuuntherapie zoals die in Nederland wordt toegepast is het verlengen van het leven van patiënten met uitgezaaide kanker. Maar hoe zit het met de kwaliteit van leven, bijvoorbeeld met bijwerkingen van de therapie? Marleen Kok: ‘Ongeveer de helft van de patiënten heeft geen bijwerkingen. Bij de andere helft variëren de bijwerkingen van milde klachten als grieperig of huiduitslag tot hevigere klachten, zoals ontstekingen aan bijvoorbeeld de darmen, longen of lever. Zeer vervelend, maar we verliezen er vrijwel nooit een patiënt aan. Bijwerkingen ontstaan soms ook doordat het versterkte immuunsysteem andere organen aanvalt, bijvoorbeeld de schildklier. Met een trage schildklier valt goed te leven, vaak geeft dit geen klachten en moeten patiënten alleen dagelijks een tablet slikken. Ernstiger, maar zeer zeldzaam, is dat de alvleesklier wordt aangevallen, dit kan diabetes type 1 tot gevolg hebben. Het is altijd een afweging die je als arts maakt: het risico van de kanker versus het risico van de therapie. Helaas zijn bijwerkingen op dit moment niet per patiënt te voorspellen. Ook hiernaar zal de komende jaren, zoals op veel andere gebieden, onderzoek gedaan moeten worden.’

Meer onderzoek

Onderzoek, dat is het woord dat veel valt bij immuuntherapie. Er is al veel gedaan, maar er moet, en zal, nog meer gebeuren. Marleen Kok: ‘Beschermt immuuntherapie bij borstkanker ook tegen andere vormen van kanker? Dat weten we niet. Wat kan immuuntherapie doen voor mensen met erfelijke borstkanker? Ook iets wat onderzocht moet worden. Onderzoek is van vitaal belang om behandeling van kanker beter, maar ook persoonlijker te maken. Wat mij drijft, is dat ik de behandelingen die ik aan patiënten geef vaak suboptimaal vind: vaak overbehandeling en soms ook een behandeling die niet effectief genoeg is. De behandeling is nu one size fits all, ik vind dat we anno 2024 met een beter, gepersonaliseerder plan moeten kunnen komen. Chemotherapie is een ongerichte behandeling die altijd nodig zal zijn voor een bepaalde groep patiënten, maar dan wel op maat gesneden, doelgericht, zodat je zeker weet dat een patiënt echt die behandeling nodig heeft om de ziekte te overleven. De definitie ‘triple negatief’ is een verzamelnaam voor tumoren die níét aan drie voorwaarden voldoen. We moeten onderzoek doen naar waar tumoren wél aan voldoen. En dus ook naar immuuntherapie als onderdeel van een behandeling op maat – voor zowel betere overlevingskansen als minder impact van de behandeling zelf. Dit motiveert mij enorm om al dat onderzoek te blijven doen.’

Medicatie slecht toegankelijk 

Helaas zijn er meerdere borstkankermedicijnen niet of slechter toegankelijk voor Nederlandse patiënten. BVN vindt dat dit niet kan en maakt zich er hard voor dat dit verandert. Lees er meer over op onze website. 

Seksualiteit: de olifant in de spreek-, huis- en slaapkamer

Seks en intimiteit zijn geen onderwerpen die iedereen even makkelijk bespreekt, laat staan als je borstkanker hebt of hebt gehad. Ondanks de toolbox Roze Olifant, die de Borstkankervereniging mee ontwikkelde voor zorgverleners, gaan ook zij nog vaak aan het onderwerp voorbij. Zonde, vindt consulent seksuele gezondheid Nienke Dekkinga. Maar: zelf kun je al veel doen. 

Geen of sterk verminderd zin in seks, daarmee melden vrouwen zich tijdens of na borstkanker vaak bij Nienke Dekkinga (47). Sinds ze zelf als jongvolwassene last had van pijn bij het vrijen en in de hulpverlening van het kastje naar de muur werd gestuurd, moest ze er noodgedwongen zelf haar weg in vinden. Dat lukte, met pijn en moeite. Ze besloot na haar studie fysiotherapie een aanvullende opleiding consulent seksuele gezondheid te volgen. Zorgprofessionals riepen haar steeds vaker op als expert bij kankergerelateerde problemen met seks en intimiteit. En dat daar nog wel wat instructie en inspiratie nodig is, is overduidelijk, constateert ze. Want een fijn liefdesleven kan tijdens en na kanker een uitdaging zijn 

Bespreekbaar

Dat komt door fysieke beperkingen als gevolg van de behandelingen – bijvoorbeeld een droge vagina, pijn bij het vrijen, vermoeidheid – maar vooral ook door psychische gevolgen, zegt Dekkinga. ‘Een veranderend lichaam, een of twee borsten verliezen, of veranderende borsten, het tast veel vrouwen aan in hun gevoel van vrouw-zijn, net als haarverlies – allemaal van invloed bij intimiteit en seks. Veel van deze vrouwen hebben een negatief zelfbeeld en krijgen daardoor soms moeilijker een orgasme. Ze vragen zich af: vindt mijn partner me nog wel sexy, zal vrijen nog wel gaan?’ 

Stellen die het voor de borstkankerdiagnose gewend waren om veel met elkaar te praten over seks en intimiteit, komen daar vaak wel uit, zegt ze. ‘Maar als je het hele traject geen seks hebt gehad, is het voor bijna iedereen moeilijk om er weer een start mee te maken. Dan is dat het nieuwe normaal geworden. Aannames zitten vaak in de weg. Als je het gewend was dat je partner altijd initiatief toonde en die partner dat nu niet meer doet, denk je al snel: ik ben niet meer aantrekkelijk. Terwijl die partner waarschijnlijk denkt: het is moeilijk voor haar, ik dring niet aan. Als je seksualiteit het hele behandelingstraject bespreekbaar houdt, is het gemakkelijker er weer mee te beginnen.’ 

Leg de lat niet te hoog

Dat begin zit ‘m vooral in intimiteit, zegt Dekkinga. ‘Doe dingen die jullie samen prettig vinden. Een etentje bijvoorbeeld, dat biedt ruimte voor diepere gesprekken. Als je merkt dat er echt fysieke problemen zijn, zoals pijn of geen opwinding voelen, kun je beter hulp inschakelen. Dat kan via de oncologisch verpleegkundige of de Nederlandse Wetenschappelijke Vereniging van Seksuologie. Hoe je lichaam reageert op prikkels, verandert tijdens en na een behandeling van borstkanker. Dat moet je dus opnieuw ontdekken. De een doet dat het liefst alleen, de ander met haar partner. Onthoud: voor die partners kunnen seks en intimiteit evengoed spannend zijn. Hoe is het om naar een amputatie te kijken? En hoe raak je elkaar opnieuw aan? Ontdek weer waar je opgewonden van wordt. Wat was dat vroeger? Grijp daarop terug. Was het een spannend appje? Elkaar even vastpakken in de keuken? En: leg de lat niet te hoog. Na lange tijd kan vrijen tegenvallen. Gewoon kussen of een massage geven zijn ook goed. Geniet van de intimiteit en verbinding, ook al is er geen orgasme. En durf het te benoemen als je het spannend vindt, net zo goed als je het nadien mag bespreken als het niet zo ging zoals je had gehoopt. Ook dat is intimiteit.’ 

Bespreken

Vermoeidheid is de onbetwiste nummer een, maar problemen met seksualiteit en intimiteit zijn ook gevolgen van borstkanker die grote impact hebben, vervolgt Dekkinga. Hoe intensiever de behandeling, hoe groter de impact, ziet ze in haar praktijk Bespreek Het Met Zorg. Die richt zich op vrouwen die hun leven in algemene zin willen oppakken na kanker, waarin het onderwerp seksualiteit niet mag ontbreken. ‘Een op de zeven vrouwen krijgt borstkanker, bijna driekwart daarvan ervaart die problemen.’
Het gaat dan om problemen op fysiek én psychologisch vlak. Intieme onderwerpen zoals seksualiteit bespreek je het makkelijkst met iemand die op je lijkt, weet Dekkinga. ‘Als je een vrouw van tachtig bent tegenover een arts of verpleegkundige van veertig, is dat een drempel. Net zoals een andere cultuur van invloed kan zijn, of seksuele geaardheid en geslacht.’  

Gêne

Onderzoek van onder andere de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties toont aan dat de seksualiteit en intimiteit van 67% van de patiënten minder goed zijn na de diagnose kanker. Uit onderzoek blijkt ook dat vrouwen (en mannen) die borstkanker hebben of hebben gehad, veranderingen ervaren in hun seksualiteit. ‘Maar behandelaren, verpleegkundig specialisten en mammacare-verpleegkundigen weten vaak niet goed hoe ze met het onderwerp moeten omgaan’, stelt Dekkinga.

Ze generen zich en zijn bang zich te nieuwsgierig op te stellen of dat ze te weinig kennis hebben. Heb je antwoord op alle andere vragen die patiënten stellen?, vraag ik dan. Het antwoord is meestal nee. Mijn reactie: waarom ga je het onderwerp op dit vlak dan wel uit de weg?’ Al geven ze de patiënt maar een verwijzing naar een seksuoloog, of zelfs simpelweg een website, vindt de consulent. ‘Begeleiding op het gebied van seksualiteit bij kanker zou standaard moeten worden opgenomen in het beleid van grote zorginstellingen. Want onderzoek toont aan dat als in het beleid is vastgesteld dat patiënten begeleid worden op het gebied van seksualiteit, er een 30% grotere kans betekent dat het bespreekbaar wordt gemaakt.’  

Steeds meer patiëntenverenigingen maken het onderwerp bespreekbaar, er zijn meer workshops, lezingen en podcasts over seksualiteit en intimiteit tijdens en na kanker, en in inloophuizen bestaat er aandacht voor. Dekkinga besluit: ‘Dat helpt, maar er is nog een grote slag te slaan.’ 

Wat doet BVN op gebied van seksualiteit?  

BVN ontvangt regelmatig vragen over seksualiteit vanuit de achterban. Op onze site vind je een brochure over seksualiteit en intimiteit, podcast en een checklist (B bewust). BVN ontwikkelde ook een toolbox voor zorgverleners, om hen te ondersteunen over intimiteit en seks te spreken.

Colofon

Blad B is een online magazine van Borstkankervereniging Nederland.

Meer weten over ons?
www.borstkanker.nl

Contact
info@borstkanker.nl

Bladpartners
B wordt o.a. gefinancierd met bijdragen van de volgende bladpartners:

Ook bladpartner worden? Neem contact op met Cristina Guerrero Paez, guerrero@borstkanker.nl, directeur BVN

Bladmanagement
Yvonne Brok

Redactieleden
Aukje Cnossen, Verpleegkundig specialist Spaarne Gasthuis
Desiree van den Bongard, Radiotherapeut Oncoloog Amsterdam UMC
Ester Siemerink, Internist Oncoloog ZGT
Irma Behr, Verpleegkundig specialist Borstcentrum MMC
Marlene Hoynck, Arts epidemioloog en vrijwilliger Borstkankerverenging Nederland
Nieke Vermulst, Chirurg oncoloog St. Antonius Ziekenhuis
Ragna van Hummel, Eigenaar Re-turn en ervaringsdeskundige
Terry Wiersma, Radiotherapeut NKI/AVL

Ook met dank aan
Alle tekstschrijvers, fotografen, medewerkers, geïnterviewden en vrijwilligers die aan deze editie hebben bijgedragen.

Disclaimer
Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen, vermenigvuldigd of gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van BVN en/of andere rechthebbenden. Aan de informatie in de artikelen in B kunnen geen rechten worden ontleend.

Edities

Blad B is een uitgave van Borstkankervereniging Nederland
Meer weten? www.borstkanker.nl

Sluit